Περισσότερο από τα όνειρα, ο Φραντς Κάφκα χαρτογράφησε τους εφιάλτες. Η ατελείωτη κόλαση που είναι οι άλλοι, η πίεση που ασκούν στο ζωτικό μας χώρο, με τον τρόπο που το εξήγησε απολαυστικά ο Ζαν Πωλ Σαρτρ, απεικονίζεται πλήρως στις αφηγήσεις του Κάφκα. Ως καφκικός εφιάλτης καθιερώθηκε στην ιστορία της λογοτεχνίας η κατάσταση κατά την οποία το άτομο έρχεται αντιμέτωπο με τον δαίδαλο της πραγματικότητας. Ο Κάφκα, αν υπέδειξε κάτι αριστοτεχνικά, αυτό ήταν το χάος που κουβαλάμε όλοι μέσα μας. Εκεί, μέσα στα απύθμενα βάθη του ανθρώπινου υποσυνειδήτου κρύβεται το όνειρο αλλά και ο εφιάλτης, το φιλί που εξημερώνει το θηρίο αλλά και το ίδιο το θηρίο που μπορεί να σε αφανίσει. Αυτή η άγρια ανεξερεύνητη στέπα που βρίσκεται μέσα μας μπορεί να γίνει εύφορη γη, αλλά και άνυδρος τόπος γεμάτος παγίδες.
Ο Κάφκα, αν και θεωρείται από τους σπουδαιότερους μοντερνιστές του 20ού αιώνα, έσπασε ακόμα και τα αχανή όρια του μοντερνισμού, δημιουργώντας ένα ολότελα δικό του λογοτεχνικό κόσμο. Το καφκικό σύμπαν θα μπορούσε να είναι από μόνο του ένα ρεύμα, μια πρωτοπορία και όχι απλώς μια από τις εκφάνσεις του Μοντερνισμού. Ο όρος Kafkaesque, καθιερώθηκε για να περιγράφει με μία μόνο λέξη καταστάσεις που ξεφεύγουν από τα όρια του συνηθισμένου, καταστάσεις που σπάνε τον λεπτό υμένα της λογικής και της πραγματικότητας, εισάγοντας το άτομο στην επικράτεια του παραλόγου. Ο Κάφκα, αξιοποιώντας ορισμένα από τα εργαλεία του Μοντερνισμού, όπως είναι η κυριαρχία του υποσυνειδήτου στον γραπτό λόγο, περιέγραψε με ρεαλισμό τον ανορθολογισμό που εισβάλει στον πραγματικό, αντικειμενικό κόσμο. Διαβάζοντας κανείς τις ιστορίες του Κάφκα, τη Μεταμόρφωση, τη Δίκη ή τη Σωφρονιστική Αποικία, έρχεται αντιμέτωπος με κάτι πρωτόγνωρο: Ποτέ πριν τον Κάφκα, ο ανορθολογισμός δεν είχε περιγραφεί τόσο ρεαλιστικά και με ορθολογική ακρίβεια. Έτσι, ο Κάφκα έδειξε, με τη χειρουργική ακρίβεια ενός ανατόμου του ανθρώπινου ψυχισμού, ότι κάτω από την επιφάνεια της απόλυτης τάξης ενός μετρήσιμου κόσμου, καραδοκεί ένα απροσμέτρητο χάος: ένας εφιάλτης – ο καφκικός εφιάλτης.
Στον καφκικό εφιάλτη το άτομο εγκλωβισμένο μέσα στον εαυτό του, είναι σαν ξυπνά αλλά να συνεχίζει να ζει μέσα σε ένα όνειρο, όπου οι ορμές, οι σωματικές ανάγκες, οι αισθήσεις, τα απωθημένα, οι παράλογες σκέψεις σωματοποιούνται απολύτως, ενσαρκώνονται μέσω της γραφής και γίνονται μια αναπόδραστη, ασφυκτική κατάσταση.
Η σύγχρονη γραφειοκρατία, το χάος των ανθρώπινων δεσμών, η διαταραγμένη σχέση με τον εαυτό, η θρυμματισμένη μνήμη, η αποσπασματική πραγματικότητα, ο σχετικισμός του χρόνου: με δυο λόγια η απώλεια κάθε βεβαιότητας που βιώνει το μοντερνιστικό υποκείμενο του 20ού αιώνα, όταν έρχεται αντιμέτωπο αφενός με τη φρίκη του Ά Παγκοσμίου Πολέμου και, αφετέρου, με απίστευτες επιστημονικές ανακαλύψεις, όπως η περιβόητη Θεωρία της Σχετικότητας του Άινστάιν ή η Κβαντική Φυσική, που ανατρέπουν κάθε δεδομένο, αποτυπώνεται αριστουργηματικά στα βιβλία του Φραντς Κάφκα.
Σε κάθε ιστορία του ο εφιάλτης είναι κυρίαρχος. Έτσι, μια ανθολογία από τις λεπτομερείς ημερολογιακές γραφές του, η οποία συγκεντρώνει όλες τις αναφορές στα όνειρά του, είναι πέρα από ένα συναρπαστικό ερμηνευτικό κλειδί για το έργο του και μια απολαυστική, ηδονική λογοτεχνική ματιά στο υποσυνείδητο ενός από τους πιο σημαντικούς συγγραφείς του σύγχρονου κόσμου.
Διαβάζοντας τα «Όνειρα» του Φραντς Κάφκα (εκδ. Άγρα, μτφρ. Αλεξάνδρα Ρασιδάκη), μπαίνεις εκ των πραγμάτων σε πειρασμό να αναζητήσεις εξηγήσεις, να ψάξεις αγενώς και αδιάκριτα με ψυχαναλυτικούς όρους, όσο σου το επιτρέπουν οι ερασιτεχνικές σου αναγνώσεις πάνω στο είδος, την άκρη του νήματος που θα σε οδηγήσει στην κατανόηση ενός ευφυούς νευρωτικού ανθρώπου, που αναζήτησε το νόημα ενός κόσμου κενού νοήματος, στο φως της λογοτεχνίας. Η ταραγμένη σχέση με τον πατέρα, ο έρωτας και τα αγκάθια του, η σημασία της φιλίας, ακόμα και μια κατάβαση στα μαύρα φεγγάρια της λαγνείας, φωταγωγούνται μέσα από τα όνειρα που ο ίδιος καταγράφει. Αυτή, ωστόσο, είναι μια κεκτημένη ταχύτητα ανάγνωσης για αυτήν την απολαυστική ανθολογία. Σύντομα, διαβάζοντας και αφήνοντας τα συναρπαστικά αποσπάσματα των ημερολογίων του Κάφκα να σε παρασύρουν, ανακαλύπτεις τη λογοτεχνική μαγεία ενός κόσμου ονειρικού που δεν χρειάζεται την απομάγευση ούτε της ψυχανάλυσης ούτε της βιογραφίας για να ανθίσει. Οι φράσεις του Κάφκα, οι περιγραφές του, η αφήγηση των ονείρων του σε παίρνει από το χέρι και σε ταξιδεύει μέσα σε έναν λαβύρινθο όπου όλα είναι πιθανά να συμβούν.
Μπήκα στο βιβλίο αυτό θεωρώντας πως θα κολυμπήσω σε μια βατή, γνώριμη θάλασσα κι όμως κατά στιγμές βρέθηκα μέσα σε μια αγριεμένη θάλασσα γεμάτη συμβολισμούς και υποσυνείδητους γρίφους.
Η τρυφερότητα, η αγωνία, ο φόβος, όλα εδώ σωματοποιούνται. Το υποσυνείδητο του Κάφκα ζωγραφίζει πάνω στο σώμα του σαν να ήταν καμβάς και τελικά ο ίδιος ο συγγραφέας γίνεται το έργο Τέχνης ενός σουρεαλιστή ζωγράφου του Μεσοπολέμου.
Lou Read 