«Ήρθε η νύχτα και δεν την άκουσε, όρθια στο παράθυρο, κοιτάζοντας έξω στον κήπο, δεν άκουσε το χτύπημα. Πώς έρχεται το σκοτάδι και πέφτει αθόρυβα πάνω στις κερασιές. Μαζεύει τα τελευταία φύλλα και τα φύλλα δεν του αντιστέκονται, το δέχονται το σκοτάδι ψιθυριστά».
Από τις πρώτες εισαγωγικές κιόλας φράσεις του συγκλονιστικού μυθιστορήματος «Το τραγούδι του προφήτη» του Paul Lynch (μτφρ. Άγγελος Αγγελίδης – Μαρία Αγγελίδου, εκδ. Gutenberg), το οποίο απέσπασε το βραβείο Booker του 2023, η μάχη έχει χαθεί. Είσαι ήδη αιχμάλωτος μέσα στις σελίδες, σε ένα χάρτινο δωμάτιο από λέξεις-ψιθύρους που σε κυκλώνουν απειλητικά. Φράση-φράση, σελίδα-σελίδα, το σκοτάδι βαθαίνει, σε τυλίγει και ο ρυθμός της αφήγησης γίνεται ασθματικός, σου κόβει την ανάσα. Δεν υπάρχει πια έξοδος διαφυγής. Θα πρέπει να κάνεις το ταξίδι ολόκληρο ακολουθώντας την Άιλις Στακ στην κόλαση.
Οι πρώτες αυτές φράσεις του βιβλίου εμπεριέχουν όλο το σκοτάδι που βιώνει μια δυτική χώρα, η οποία μέσα σε μερικούς μόνο μήνες μεταμορφώνεται, με την κατάληψη της εξουσίας από ένα αδίστακτο, φασιστικό, λαϊκιστικό δικτατορικό καθεστώς, σε τριτοκοσμική μπανανία. Το σκοτάδι πέφτει αθόρυβα, ούτε που το προσέχουν αρχικά οι πολίτες. Κανείς δεν μπορεί να φανταστεί πόσο εύκολο είναι τελικά να καταρρεύσει η δημοκρατία -που οι γενιές της μεταπολεμικής ευμάρειας θεωρούσαμε δεδομένες μέχρι να ξεσπάσει η διεθνής οικονομική ύφεση του 2011 και ο πόλεμος στην Ουκρανία- και η ζοφερή «νύχτα» σαρώνει τα πάντα γύρω της, ενώ το νέο καθεστώς εξαφανίζει ανθρώπους που θεωρεί απειλή, σκορπώντας τον τρόμο και διαλύοντας μία-μία τις δομές, γκρεμίζοντας τους πυλώνες της δυτικής φιλελεύθερης δημοκρατίας, αποκόβοντας τη χώρα από το εξωτερικό και μεταμορφώνοντας τους πολίτες σταδιακά σε εσωτερικούς μετανάστες.
Ο Paul Lynch χρησιμοποιεί ως καμβά για την αφήγησή του την Ιρλανδία. Το Δουβλίνο γίνεται προς χάριν της μυθοπλασίας η δυτική δημοκρατία που καταρρέει. Ωστόσο, μικρή σημασία έχει ο γεωγραφικός προσδιορισμός. Όσα εξωφρενικά -αλλά όχι απίθανα- περιγράφονται στο προφητικό αυτό μυθιστόρημα, θα μπορούσαν εύκολα να συμβούν οπουδήποτε. Η Ιστορία άλλωστε το απέδειξε με όσα συμβαίνουν στις ΗΠΑ και τις κοσμοϊστορικές γεωπολιτικές αλλαγές του Τραμπ που μεταμορφώνουν την Ευρώπη από σύμμαχο σε αντίπαλο. Η δημοκρατία δεν είναι δεδομένη, ο εκφασισμός μιας φιλελεύθερης χώρας μπορεί να συμβεί σε χρόνο μηδέν. Όπως αθόρυβα πέφτει το σκοτάδι πάνω στις κερασιές, έτσι αθόρυβα μπορούν τα άκρα -από τα δεξιά ή τα αριστερά του πολιτικού φάσματος- να σκορπίσουν το ζόφο και η φωνή των πολιτών να γίνει ένας αδύναμος ψίθυρος.
Όλα αρχίζουν όταν η Άιλις Στακ βλέπει ένα αυτοκίνητο να παρκάρει έξω από την πόρτα του σπιτιού της και δυο αξιωματικούς της νεοσύστατης μυστικής αστυνομίας να αναζητούν το σύζυγό της. Οι δύο άνδρες «μοιάζουν, λες κι έχουν μέσα τους την αίσθηση της νύχτας». Όταν ο Λάρι επιστρέφει σπίτι, εκείνη τον ενημερώνει ότι τον ψάχνει η αστυνομία. Ο Λάρι είναι συνδικαλιστής και ένας από τους βασικούς διοργανωτές ενός εκπαιδευτικού συλλαλητηρίου που έχει ενοχλήσει το καθεστώς. Η Άιλις φοβάται, αλλά ο Λάρι την καθησυχάζει: Θα δώσει κάποιες εξηγήσεις στους αξιωματικούς και θα τον αφήσουν ήσυχο. Την επόμενη ημέρα όμως η μυστική αστυνομία τον καλεί στην Ασφάλεια και έκτοτε η οικογένειά του χάνει κάθε ίχνος του. Οι μέρες περνούν και κανένας δεν μπορεί να πει στην Άιλις που βρίσκεται ο άνδρας της. Δεν είναι άλλωστε ο μοναδικός πολίτης που έχει εξαφανιστεί. Οι φήμες φουντώνουν, καθώς περιστατικά σαν αυτό αυξάνονται. Σταδιακά ο κλοιός σφίγγει γύρω από την Άιλις και τα παιδιά της. Ο χήρος πατέρας της, με αρχές άνοιας, αδυνατεί να τη βοηθήσει, τα παιδιά γίνονται στόχος στο σχολείο, η γειτονιά τους κοιτάζει επιφυλακτικά ή τους αποφεύγει με φόβο, ενώ η δικηγόρος που η Άιλις προσλαμβάνει για να εντοπίσει τον εξαφανισμένο Λάρι, σηκώνει τα χέρια ψηλά, όταν δέχεται απειλές.
Εντωμεταξύ, το καθεστώς διεισδύει παντού σαν ερπετό. Στις δημόσιες υπηρεσίες, στη γραφειοκρατία, στα σχολεία, στα πανεπιστήμια, στα νοσοκομεία, ακόμα και στις ιδιωτικές επιχειρήσεις. Το καθεστώς δεν θέλει απλώς να παραγκωνίσει τους επικίνδυνους, τους ανυπότακτους, τους φιλελεύθερους που το απειλούν, θέλει να τους εξουθενώσει, να τους τσακίσει, να τους συνθλίψει εξαφανίζοντας κάθε ίχνος της υπάρξής τους. Η Άιλις στοχοποιείται στη δουλειά της, η επιστημονική της επάρκεια αμφισβητείται και απολύεται από το βιολογικό εργαστήριο όπου εργάζεται. Τώρα, μένει μόνη κι αβοήθητη, με τον σύζυγό της εξαφανισμένο, να πρέπει να θρέψει, με τις ελάχιστες οικονομίες που έχει στην άκρη, τα τέσσερα παιδιά της, ενώ ακροδεξιοί τραμπούκοι τής σπάνε το αυτοκίνητο και μαρκάρουν το σπίτι της με σπρέι ως φωλιά προδοτών. Ο μεγάλος γιος της οργισμένος φεύγει στα δεκαέξι του από το σπίτι για να συνταχθεί με τους αντάρτες των πόλεων που έχουν αρχίσει να αντιδρούν ένοπλα στη βία του καθεστώτος. Η μετριοπαθής Άιλις δεν θέλει τη ένοπλη βία ως απάντηση στη βία. Καθώς η γειτονιά της μετατρέπεται σε θέατρο εμφυλίου πολέμου, με τις συγκρούσεις του καθεστώτος με τους αντάρτες να μαίνονται με σφοδρότητα, η ίδια και τα τρία εναπομείναντα στο σπίτι ανήλικα παιδιά της μετατρέπονται σε εσωτερικούς μετανάστες.
Οι πυροβολισμοί και οι βόμβες πέφτουν και οι ελεύθεροι σκοπευτές παραμονεύουν στις ταράτσες. Είναι όλο και πιο δύσκολο ακόμα και το να πας μέχρι το περίπτερο να αγοράσεις γάλα. Αν σου φτάνουν δηλαδή τα χρήματα για να το αγοράσεις, καθώς ο πληθωρισμός της απομονωμένης χώρας πλέον καλπάζει.
Η αγωνία στον αφηγηματικό ιστό που υφαίνει ο Πωλ Λιντς κορυφώνεται όταν η Άιλις πρέπει να αναζητήσει τον πατέρα της που υποφέρει από αρχές άνοιας και έχει χάσει τα ίχνη του. Τελικά, θα καταφέρει να φύγει από τη χώρα παράνομα πριν το καθεστώς την διαλύσει; Τι απέγινε ο Λάρι; Τι θα απογίνουν τα παιδιά της και κυρίως ο δωδεκάχρονος γιος της που η βία τον έχει μετατρέψει μέσα σε μερικές ημέρες από παιδί σε θυμωμένο άνδρα που αναζητά δικαιοσύνη και το χαμένο νόημα της ελευθερίας;
Το μυθιστόρημα αυτό δικαίως κέρδισε το βραβείο Booker. Διαβάζεται απνευστί και μπαίνει μέσα στην ψυχή σου βαθιά. Είναι από αυτά τα βιβλία που θα θυμάσαι όσα χρόνια κι αν περάσουν. Ακόμα κι αν ξεχάσεις τις λεπτομέρειες, είναι αδύνατον να ξεχάσεις ποτέ πώς σε έκανε να νιώσεις. Ο Πωλ Λιντς είναι όχι απλώς ένας σπουδαίος αφηγητής, αλλά κυρίως είναι ένας συγγραφέας με ευαίσθητες κεραίες και αντανακλαστικά που προφητικά μας μιλά -και μας δείχνει- τον κίνδυνο του εκφασισμού, αλλά και το πόσο εύκολο είναι μια φιλελεύθερη δημοκρατία να μετατραπεί σε κόλαση.
Lou Read 