Ο χειμώνας φέτος μπήκε κάπως απότομα. Σαν να μην υπήρξε καθόλου φθινόπωρο. Μέχρι τα τέλη Οκτωβρίου μέναμε ακόμα στο summerhouse. Kατέβαινα κάθε πρωί στη θάλασσα και κολυμπούσα για μία ώρα και μετά επέστρεφα στο σπίτι για να πιω βιαστικά τον καφέ μου στον κήπο, πριν πάω στο γραφείο. Μέσα σε μια μέρα ο καιρός άλλαξε. Είναι λες και κοιμηθήκαμε καλοκαίρι και ξυπνήσαμε στις αρχές του χειμώνα. Έτσι, μάζεψα τα βιβλία μου και επέστρεψα απρόθυμα στο διαμέρισμά μου, νιώθοντας ήδη νοσταλγία για τη θάλασσα που αναγκάστηκα να αποχωριστώ.
Ευτυχώς οι θάλασσες του καλοκαιριού, αυτή η ευεξία που νιώθεις τη στιγμή που πρωτομπαίνεις στο δροσερό νερό, έχει χειμερινά υποκατάστατα: τον πρώτο καφέ της μέρας που χρωστάς στον εαυτό σου πού και πού να είναι υπερπαραγωγή, σαν να βρίσκεσαι στη σουίτα ενός ξενοδοχείου και σου έχουν μόλις σερβίρει το πρωινό σε ασημένιο δίσκο με αυγά, ζεστά κρουασάν, αλάτισμένο βούτυρο και φρέσκα λουλούδια στο βάζο.
Ξεκίνησα να διαβάζω το πολύ ιδιαίτερο βιβλίο του Ζυλιέν Γκρακ Ένας επικίνδυνος γόης (μτφρ. Ιφιγένεια Μποτουροπούλου, εκδ. Καστανιώτη), ακριβώς επειδή εξέφραζε τη διάθεσή μου εκείνη τη στιγμή: μιλούσε από την πρώτη κιόλας σελίδα για τη βίαιη έλευση του χειμώνα σε ένα καλοκαιρινό θέρετρο. Για τη θάλασσα που ξαφνικά παγώνει κι αγριεύει, για τα σπίτια της ανεμελιάς που με σφαλισμένα τα παράθυρά τους μένουν ανυπεράσπιστα στη βροχή και το κρύο, για τη σιωπή που βασιλεύει σε ένα μέρος διακοπών που οι παραθεριστές εγκατέλειψαν με την πρώτη καταιγίδα.\
Σε πρώτο επίπεδο το βιβλίο είναι μια ωδή στη βραδύτητα της ζωής των αρχών του περασμένου αιώνα στη δυτική Ευρώπη.
Η Βρετάνη με τους ιλιγγιώδεις γκρεμούς και τους γυμνούς άγριους βράχους που εναλλάσσονται με τις μαγευτικές παραλίες και τους αμμόλοφους, είναι το τέλειο σκηνικό για τη θερινή ραστώνη που περιγράφεται. Βρισκόμαστε στο Καραντέκ, ένα παραθαλάσσιο θέρετρο που έχει επινοήσει ο Γκρακ (1910-2007), μάλλον στον Μεσοπόλεμο (ο χρόνος υπονοείται αλλά δεν κατονομάζεται από τον συγγραφέα).
Οι παραθεριστές περνούν τις μέρες τους σε μια νυσταλέα μονότονη αποχαύνωση σε ένα κομψό ξενοδοχείο πάνω στο κύμα. Τίποτα δεν είναι casual όπως τώρα, οι άνθρωποι ντύνονται επίσημα για να δειπνήσουν, απολαμβάνουν τις νύχτες τους στην όπερα ή το καζίνο, κάνουν μακρινούς περιπάτους σε μεσαιωνικά κάστρα ή στη σιωπή του δάσους, βλέπουν τα άγρια κύματα που χτυπούν στα βράχια και μετρούν τ’ αστέρια από την ακροθαλασσιά.
Οι ήρωες του Γκρακ θα μπορούσαν να είναι παιδιά της εποχής του Ρομαντισμού: αναζητούν τη μυσταγωγία στη φύση, αρνούνται να ενηλικιωθούν και να προσαρμοστούν στον αιώνα της απομάγευσης.
Ηδονοθήρες που κινούνται παραζαλισμένοι, σαν μεθυσμένοι από τη ζέστη του μεσημεριού ή από τη μαγεία της νύχτας, αναζητώντας την ομορφιά σε κάθε στιγμή που περνά… Στον καθησυχαστικό ήχο από τα φλιτζάνια και τα ασημικά που κουδουνίζουν καθώς στην τραπεζαρία του ξενοδοχείου σερβίρεται το πρωινό· μια αυτοσχέδια ορχήστρα που γιορτάζει τον ερχομό μιας νωχελικής μέρας, όπου δεν θα συμβεί απολύτως τίποτα. Μοναδικά γεγονότα, οι μικρές αθόρυβες στιγμές ενός τραπεζιού που κρυμμένο στη σκιά μιας δροσερής σάλας, ατενίζει από τα μισάνοιχτα παράθυρα τη θάλασσα: το φως που εισβάλει από τις λεπτές κουρτίνες και κάνει την κρυστάλλινη ζαχαριέρα να λάμπει, ένα ασημένιο κουταλάκι στολισμένο στη λαβή με ολάνθιστα σκαλιστά ρόδα που βυθίζεται ηδονικά στη μαρμελάδα φράουλας, τα φλιτζάνια από λεπτή λευκή πορσελάνη που μοιάζουν να χορεύουν όταν ο σερβιτόρος τα μεταφέρει στον ασημένιο δίσκο, η προβοσκίδα της τσαγιέρας που αναβλύζει ατμό, ένα μισοφαγωμένο κομμάτι κέικ πορτοκαλιού σε ένα μικρό πιάτο με γκρι ξεφτισμένες ανεμώνες, οι σελίδες ενός βιβλίου που κυλούν αργά, οι λουόμενοι που διασχίζουν βαριεστημένα τους αμμόλοφους για να φθάσουν στην παραλία με τα μεγάλα κύματα, που κολυμπούν ή ξαπλώνουν απλώς στις ξύλινες σεζλόνγκ με το ριγέ πανί και με μισόκλειστα μάτια απολαμβάνουν τον ήλιο, σαν λουλούδι που ανοίγει τα πέταλά του στο πρωινό φως.
Μπαίνοντας όμως βαθύτερα στην ιστορία που αφηγείται ο Γκρακ είναι λες και ο καμβάς αυτής της ανεμελιάς ξεφτίζει κι από κάτω ένας άλλος πίνακας, ζοφερός, αρχίζει να σχηματίζεται.
Διαβάζοντας -και σε κάποια σημεία ξαναδιαβάζοντας- ο αναγνώστης συνειδητοποιεί τα πολλά επίπεδα αυτού του μυθιστορήματος που γράφτηκε σε ένα γερμανικό στρατόπεδο στη Σιλεσία, όπου ο Γκρακ βρέθηκε αιχμάλωτος μαζί με άλλους αξιωματικούς του γαλλικού στρατού κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Με επιρροές από τον σουρεαλισμό και τον Αντρέ Μπρετόν που ήταν ο μέντοράς του, ο Γκρακ δημιούργησε έναν σπουδαίο έργο το οποίο σε πρώτο πλάνο παρουσιάζει με μαγευτικό τρόπο ένα εξοχικό θέρετρο στη Βρετάνη όπου επικρατεί η ανεμελιά, μέχρι την έλευση ενός μυστηριώδους δανδή με λεπτούς τρόπους, κομψά κοστούμια και ντελικάτο βάδισμα, ο οποίος όμως σπέρνει μια υπόκωφη αγριότητα στο πέρασμά του. Ο Άλαν έρχεται στο Ξενοδοχείο των Κυμάτων σαν χειμώνας μέσα στην καρδιά του καλοκαιριού, τραβώντας την προσοχή όλων, μαγνητίζοντας γυναίκες και άντρες, δημιουργώντας ένα σκάνδαλο στο πέρασμά του, αναστατώνοντας τις ζωές των παραθεριστών. Ο αφηγητής, ο Ζεράρ, προσπαθώντας να εξηγήσει την έλξη που ασκεί σε όλους αυτός ο δυσοίωνος αλλά σαγηνευτικός υπέρκομψος άντρας, αναλαμβάνει να ερευνήσει το παρελθόν του, αλλά και να προστατέψει την Κριστέλ, μία συγκάτοικό του στο ξενοδοχείο που ερωτεύεται κεραυνοβόλα τον Άλαν και κινδυνεύει θανάσιμα από τη γοητεία του.
Ο Επικίνδυνος Γόης είναι ένα κομψοτέχνημα γεμάτο συμβολισμούς. Είναι ένα αληθινό λογοτέχνημα με φιλοσοφική διάθεση, ένα απαιτητικό κείμενο σπάνιας ομορφιάς που στις πιο υψηλές στιγμές του, όπως το όνειρο της Κριστέλ με την όπερα που πλημμυρίζει, γίνεται ένα σουρεαλιστικό ποίημα.
Ο συγγραφέας παίζει με το δίπολο: καλοκαίρι-χειμώνας, για να δημιουργήσει μια αλληγορία, παρομοιάζοντας τη βία μιας φθινοπωρινής καταιγίδας που ξεσπά ξαφνικά και σαρώνει με την αγριότητά της έναν καλοκαιρινό κήπο, με τη βία του πολέμου που ισοπεδώνει την ηρεμία της καθημερινής ζωής. Το βιβλίο μιλά για τον πόλεμο που στις αρχές του περασμένου αιώνα ασκούσε μια ακατανίκητη γοητεία στους λαούς της Ευρώπης. Όπως οι ήρωες του Γκρακ υποδέχτηκαν τον Άλαν σαστισμένοι, αλλά με μια απίστευτη έξαψη να αναμετρηθούν με τον κίνδυνο που αντιπροσώπευε, έτσι και οι Ευρωπαίοι μπήκαν στον μάχη υπακούοντας σε ένα εθνικιστικό παραλήρημα που τελικά τους οδήγησε στη φρίκη. Ο Άλαν και ο θάνατος που κουβαλά είναι ο πόλεμος που γοητεύει τον άνθρωπο του 20ου αιώνα και τον οδηγεί από το 1914 μέχρι το 1945 σε μια φρίκη χωρίς προηγούμενο. Μια φρίκη που σκότωσε για πάντα την αθωότητα και ξέφτισε την αισθητική του παλιού κόσμου.
Lou Read 