2015. 13 Νοεμβρίου. Παρίσι. Η μαύρη νύχτα με τη θηριωδία στο Μπατακλάν. Από τις 21:16 η Γαλλία παραδίδεται για τέσσερις ώρες στην παράνοια του τζιχαντισμού. Φανατικοί καμικάζι εισβάλουν στο θέατρο Μπατακλάν, όπου δίνει συναυλία το αμερικανικό ροκ συγκρότημα Eagles of Death Metal. Χίλιοι πεντακόσιοι θεατές βιώνουν μια απίστευτη φρίκη από τέσσερις ένοπλους τζιχαντιστές που εκτελούν, βιάζουν και ακρωτηριάζουν τυφλά όποιον βρουν μπροστά τους. Άνθρωποι σε πανικό κρεμιούνται από τα παράθυρα του δεύτερου ορόφου προσπαθώντας να κρυφτούν. Άλλοι βγαίνουν τρέχοντας από την πίσω πόρτα, ποδοπατιούνται, προσπαθούν να γλιτώσουν, σέρνοντας τους τραυματισμένους φίλους τους στην άσφαλτο για να τους σώσουν. Ματωμένα πρόσωπα, με βλέμμα κενό από τη φρίκη, που το μόνο λάθος που έκαναν είναι ότι βρέθηκαν στο λάθος σημείο, τη λάθος ώρα. Την ώρα που η λογική είχε δώσει τη θέση της στον φανατισμό. Την ώρα που κάποιοι παρανοϊκοί αποφάσισαν να εκδικηθούν αθώους πολίτες απλώς και μόνο επειδή είναι δυτικοί.
Την ίδια νύχτα στο Παρίσι σημειώνονται κι άλλες επιθέσεις από καμικάζι και μαζικοί πυροβολισμοί. 129 άτομα χάνουν τη ζωή τους, 200 τραυματίζονται σοβαρά. Ένα από τα σημεία που προσπαθούν να χτυπήσουν οι τζιχαντιστές είναι και το κατάμεστο στάδιο Σταντ ντε Φρανς όπου η Εθνική Ομάδα της Γαλλίας αγωνίζεται ενάντια στη γερμανική, με τον Γάλλο πρόεδρο Φρανσουά Ολάντ να βρίσκεται στην εξέδρα των επισήμων για να παρακολουθήσει τον ποδοσφαιρικό αγώνα. Δύο από τις τρεις εκρήξεις που λαμβάνουν χώρα κοντά στο στάδιο ακούγονται live στην τηλεοπτική μετάδοση. Πανικός επικρατεί μέσα στο στάδιο, όπου οι θεατές προσπαθούν να βγουν, ενώ ο πρωθυπουργός φυγαδεύεται. Η χώρα κηρύσσεται σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης και ολόκληρος ο δυτικός κόσμος βυθίζεται στο πένθος και τον τρόμο. Η τρέλα έχει κάνει το δικό της πραξικόπημα. Δρόμοι κλείνουν, σειρήνες ακούγονται παντού, περιπολικά, ασθενοφόρα, μια απίστευτη φημολογία που προκύπτει από τις πρώτες πληροφορίες για αλλεπάλληλες επιθέσεις αυτοκτονίας, δημιουργούν ένα κλίμα φρίκης όπου ο κανένας δεν νιώθει ασφαλής. Όσοι βρίσκονται στο δρόμο τρέχουν, όσοι βρίσκονται στα σπίτια τους παρακολουθούν με τρόμο τα γεγονότα, τραβούν με το κινητό από τα μπαλκόνια τους σκηνές φρίκης στους δρόμους του Παρισιού. Σκηνές που είδαμε όλοι στα δελτία ειδήσεων και στα βίντεο-ντοκουμέντα στο Υoutube και τα social media από τη νύχτα της 13ης Νοεμβρίου του 2015.
Αυτά είναι τα αληθινά γεγονότα πάνω στα οποία στήνει το πολύ δυνατό του μυθιστόρημα Χαλίλ (μτφρ. Γιάννης Στρίγκος, εκδ. Πατάκη) ο Γιασμίνα Χάντρα -το γυναικείο λογοτεχνικό ψευδώνυμο που χρησιμοποιούσε ο Αλγερινός στρατιωτικός Mohammed Moulessehoul για να μπορεί να γράφει ελεύθερος από τη στρατιωτική λογοκρισία. Ο συγγραφέας με μεγάλη προσοχή και ευαισθησία προσεγγίζει το δύσκολο θέμα του τζιχαντισμού, όχι για να αφηγηθεί τα γεγονότα εκείνης της νύχτας που όλοι λίγο πολύ γνωρίζουμε, αλλά για να σκιαγραφήσει το ψυχογράφημα ενός νεαρού Βέλγου τζιχαντιστή που συμμετείχε στις επιθέσεις, αλλά το γιλέκο με τα εκρηκτικά που φορούσε δεν τέθηκε σε λειτουργία την κρίσιμη στιγμή.
Ο Χαλίλ, ο κεντρικός ήρωας του βιβλίου, είναι ένας Βέλγος μουσουλμάνος που μεγαλώνει σε μια μικροαστική οικογένεια και παρακολουθεί από το περιθώριο της κοινωνίας, σε μια μουσουλμανική γειτονιά του Βελγίου, με μίσος που φουντώνει, τον καλύτερό του φίλο, τον Ραγιάν να τα καταφέρνει. Ο Ραγιάν σπουδάζει, ο Χαλίλ παρατάει το σχολείο. Ο Ραγιάν όχι απλά ενσωματώνεται πλήρως αλλά πετυχαίνει, βρίσκει μια καλή δουλειά, φτιάχνει το δικό του σπίτι, αρραβωνιάζεται ένα αλλόθρησκο κορίτσι, βιώνει τη θρησκεία του λίγο πολύ όπως οι περισσότεροι από εμάς τους δυτικούς, σαν ένα απλό πολιτισμικό στοιχείο της ταυτότητάς μας που δεν μας καθορίζει, δεν μας επιβάλει έναν συγκεκριμένο τρόπο ζωής, δεν μας περιορίζει, δεν μας μεταμορφώνει σε φανατικούς. Ο Χαλίλ είναι άνεργος, δεν θέλει ούτε καν να βοηθήσει τον μετριοπαθή πατέρα του στο μικρό μανάβικο που συντηρεί με κόπο, περιφέρεται απλώς και με πικρία παρακολουθεί άπραγος τη ζωή του να βουλιάζει. Ο μουσουλμάνος παιδικός φίλος του Ντρις τον μπλέκει στο λάθος τζαμί, όπου ένας επικίνδυνος Ιμάμης τον μυεί στον τζιχαντισμό. Έτσι ο Χαλίλ γίνεται ο τέταρτος φανατικός καμικάζι που στόχο έχει να ανατιναχτεί στον σταθμό του μετρό, όταν οι φίλαθλοι επιστρέφουν από τον αγώνα στο Σταντ ντε Φρανς. Οι επιθέσεις στο γήπεδο δεν πάνε όπως είχαν προγραμματιστεί. Οι τρεις καμικάζι επιτίθενται κοντά στο στάδιο και όχι μέσα, σκοτώνοντας πέντε άτομα και όχι εκατοντάδες όπως ήλπιζαν. Ο τέταρτος, ο Χαλίλ, πατά τον εκρηκτικό μηχανισμό στο γιλέκο του, ενώ βρίσκεται στριμωγμένος στο βαγόνι του μετρό ανάμεσα σε τρομοκρατημένους ανθρώπους που έφυγαν βιαστικά από το γήπεδο. Το γιλέκο δεν λειτουργεί. Ο Χαλίλ βγαίνει πανικόβλητος από το μετρό και τριγυρνά φορώντας ακόμα το γιλέκο στο Παρίσι που ζει υπό το κράτος του φόβου. Είναι ολομόναχος, χωρίς χρήματα, σε μια πόλη που δεν γνωρίζει, τριγυρνά σαν χαμένος ώσπου αποφασίζει να ζητήσει ένα κέρμα από μια περαστική για να τηλεφωνήσει στον φίλο του τον Ραγιάν και να του ζητήσει βοήθεια. Ο Ραγιάν μερικές ώρες μετά έρχεται από το Βέλγιο για να τον μαζέψει, χωρίς να ξέρει ότι ο παλιός, αγαπημένος του φίλος έχει γίνει τζιχαντιστής. Ο Χαλίλ ξεφορτώνεται το γιλέκο του στην αποθήκη της αδερφής του και σαστισμένος προσπαθεί να βρει τον σύνδεσμό του στο Βέλγιο για να τους εξηγήσει ότι δεν δείλιασε την τελευταία στιγμή, αλλά ότι το γιλέκο αυτοκτονίας που φορούσε μπλόκαρε.
Το μυθιστόρημα του Χάντρα είναι μια κατάβαση στην κόλαση. Γραμμένο σε πρώτο πρόσωπο, είναι μια δυνατή αφήγηση από έναν φανατικό καμικάζι. Ο αναγνώστης με κομμένη την ανάσα παρακολουθεί την πορεία του Χαλίλ, τον ακολουθεί ενώ παραπαίει από τον φανατισμό στην αμφιβολία, από την απάθεια στην παράνοια, από τον κυνισμό στη συνειδητοποίηση, κι από εκεί ξανά στο μίσος και την τυφλή υπακοή του σε ένα άγριο δίκτυο παραφρόνων. Ο Χαλίλ έρχεται αντιμέτωπος με ό,τι καλό έχει μέσα του, παλεύει με τις τύψεις -δύο μέλη της οικογένειάς του πέφτουν θύματα τζιχαντιστικών επιθέσεων- αλλά και το μίσος του για τη Δύση, χάνει τον έλεγχο, καταρρέει…
Διάβασα το βιβλίο τις ημέρες που στη Γαλλία συνέβη η επίθεση στον Γάλλο καθηγητή Σαμουέλ Πατί, ο οποίος αποκεφαλίστηκε από έναν τζιχαντιστή επειδή έδειχνε στους μαθητές του φωτογραφίες από τα εξώφυλλα του Charlie Hebdo με τον Μωάμεθ. Συγκλονισμένος διάβαζα το βιβλίο του Χάντρα -αντιπαθώντας όλο και περισσότερο τον ήρωά του που τυφλωμένος από την πικρία και το μίσος του προσπαθούσε να ενδύσει τα προσωπικά του συμπλέγματά του με ένα μανδύα ιδεολογικού άλλοθι. Δεν υπάρχει κανένα άλλοθι για τον φανατισμό. Εκείνες τις μέρες -όπως και μετά από κάθε χτύπημα-, γράφονται και λέγονται πολλά. Όσο και αν, αφελώς (;), κάποιοι -πολλοί- προσπαθούν να ερμηνεύσουν τις τζιχαντιστικές επιθέσεις ως απόρροια της αποικιοκρατίας ή της δυτικής εκμετάλλευσης, η ωμή βία θα είναι πάντα το όπλο των παρανοϊκών, άρα κάθε προσπάθεια να ερμηνευθεί με τη λογική δεν είναι απλώς αδιέξοδη, αλλά μη λογική. Από όσα διάβασα στον Τύπο και τα κοινωνικά δίκτυα κρατώ τη σκέψη της Ιστορικού κ. Έφης Γαζή (το βιβλίο της Άγνωστη Χώρα: Ελλάδα και Δύση στις αρχές του 20ού αιώνα κυκλοφόρησε μόλις από τις εκδόσεις Πόλις), την οποία δανείζομαι από ένα δημόσιο ποστ στον τοίχο της στο Facebook: «Ο αποκεφαλισμός ενός ανθρώπου από έναν φανατικό στο όνομα της μουσουλμανικής θρησκείας είναι μια αποτρόπαιη και απόλυτα καταδικαστέα πράξη. Δεν συμψηφίζεται με την αποικιοκρατία. Δεν απορρέει από τις Σταυροφορίες. Δεν εκφράζει καμία αγωνία για τις συνθήκες ζωής γκετοποιημένων κοινοτήτων στη σύγχρονη Ευρώπη. Όσοι-ες καλόπιστα υιοθετούν τέτοιες ερμηνείες, ενδέχεται να γίνουν οι “χρήσιμοι ηλίθιοι” (ζητώ προκαταβολικά συγγνώμη για τον ακραίο όρο αλλά είναι ακραία η ίδια η πράξη και η στιγμή) κάθε τρομοκράτη που επιδιώκει να επιβάλει τη δική του εξουσία του φόβου και του μίσους, αλλά και τη δική του εικόνα του Ισλάμ, ως θρησκείας σκοταδιστών και φονιάδων. Από το 2015, η Γαλλία βιώνει μια τραγωδία που απαιτεί σεβασμό στα θύματα, περιφρούρηση της δημοκρατίας και προστασία όλων, ανεξάρτητα από τη θρησκεία ή την καταγωγή τους, από τη μισαλλοδοξία και τη βία».
Το Ισλάμ βεβαίως, όπως φαίνεται στην Ιστορία, αλλά και στο μυθιστόρημα του Γιασμίνα Χάντρα, δεν είναι η βία, το σκοτάδι και η παράνοια με τα οποία το ταυτίζουν οι τζιχαντιστές. Ο πολιτισμός του Ισλάμ είναι και η διάσωση των αρχαίων ελληνικών κειμένων που κληροδότησαν οι ισλαμιστές λόγιοι του Μεσαίωνα στη Δυτική Ευρώπη όταν γεννιόταν ο Ευρωπαϊκός Πολιτισμός. Είναι και οι ιστορία συγκλονιστικών λαών που προσπαθούν να σταθούν όρθιοι. Είναι και η λογοτεχνία του Ισλάμ (μπορείτε να διαβάσετε εδώ και εδώ τα δύο αφιερώματα αυτού του blog στην αραβική λογοτεχνία από τη σπουδαία μεταφράστρια κ. Ελένη Καπετανάκη). Eίναι και εκείνος ο αξέχαστος, φωτισμένος Ιμάμης Αγάς Τζαν από το σπουδαίο μυθιστόρημα Το σπίτι του Τεμένους του Κάντερ Αμπντολάχ (εκδ. Καστανιώτη), «ένας ακέραιος, καλός άνθρωπος – το αντίθετο όλων αυτών των παρανοϊκών που επικαλούνται το Ισλάμ για να εκτονώσουν με τυφλή βία τον φανατισμό και την τρέλα τους- που βρίσκεται στο μάτι του κυκλώνα. Ένα γέρικο δέντρο που λυγίζει σοφά στον άνεμο για να μην σπάσει». Είναι και όλοι αυτοί οι μουσουλμάνοι που στάθηκαν πλάι στον Μακρόν όταν ανάρτησε τα καυστικά για όλες τις μεγάλες θρησκείες εξώφυλλα του Charlie Hebdo στα δημόσια κτίρια της Γαλλίας μετά τον αποκεφαλισμό του Πατί. Είναι και οι ευγενικοί γείτονές μας από το Ισλαμαμπάντ που μεγαλώνουν ήσυχα τα δυο τους παιδάκια σε μια μονοκατοικία εδώ δίπλα γεμάτη μανταρινιές. Είναι και όλοι αυτοί οι άνθρωποι της διπλανής πόρτας, οι μουσουλμάνοι συνάδελφοι, οι μουσουλμάνοι συμφοιτητές, οι μουσουλμάνοι συμπολίτες μας που πονούν και φρίττουν εξίσου με όλους εμάς τους δυτικούς όταν βλέπουν τη βία να επικρατεί και τον τζιχαντισμό να ντροπιάζει τον πολιτισμό τους.
Ο Γιασμίνα Χάντρα παρουσιάζει τον Χαλίλ ως έναν φανατικό που πήρε το λάθος δρόμο ανάμεσα σε δεκάδες άλλους μουσουλμάνους φίλους, συγγενείς και ομοεθνείς συμπολίτες του που προσπαθούν να ενσωματωθούν και να ζήσουν μια φυσιολογική ζωή στη Δύση, χωρίς να χάσουν την ταυτότητά τους, χωρίς να απολέσουν την πίστη ή τα πολιτισμικά χαρακτηριστικά τους. Οι αδερφές του Χαλίλ, οι γονείς του, ο φίλος του ο Ραγιάν, προσπαθούν να τον τραβήξουν από από τα νύχια των φανατικών που προσηλυτίζουν τους πιο αδύναμους για να επιβάλουν με θηριωδίες «τη δική τους εικόνα για το Ισλάμ». Η αγάπη θα νικήσει το μίσος; Το φως θα κυριαρχήσει στο σκοτάδι; Η ζωή θα επιβληθεί στο θάνατο; Η λογική θα εξημερώσει τον παραλογισμό; Μέχρι την τελευταία σελίδα η μάχη μαίνεται.
ΥΓ. Υπάρχουν τέσσερα ακόμα μυθιστορήματα σχετικά με το θέμα. Δύο που έχω διαβάσει: Το άνισο Μπλε, Άσπρο, Μαύρο του Καρίμ Αμελάλ (εκδ. Πόλις) και το σπουδαίο Υποταγή του Μισέλ Ουελμπέκ (εκδ. Εστία). Και δύο που έχω σκοπό να διαβάσω το επόμενο διάστημα: Οι μεταμορφώσεις του Φρανσουά Βαλεζό (εκδ. Πόλις) και το 2084: Το τέλος του κόσμου του Μπουαλέμ Σανσάλ (εκδ. Διάμετρος).
Lou Read 