Τα βιβλία είναι σαν τους έρωτες. Άλλα σε ενθουσιάζουν από την πρώτη σελίδα χωρίς λόγο, περνάς καλά όσο τα διαβάζεις μα μετά τα ξεχνάς σαν μια επιπόλαιη ερωτική περιπέτεια, κι άλλα τα διαβάζεις με ενδιαφέρον και κάποια στιγμή στην πορεία της ανάγνωσης σε γραπώνουν με μια φράση και σε αιχμαλωτίζουν για τα καλά. Αυτά τα βιβλία, τα δεύτερα, δεν τα ξεχνάς, γιατί σου μίλησαν σε μια γλώσσα που στην παρούσα φάση της ζωής σου είναι συμβατή με τις προσλαμβάνουσες, τα ερεθίσματα και τα ενδιαφέροντά σου. Ένα τέτοιο βιβλίο, που σε κερδίζει σιγά σιγά όπως όλα τα σπουδαία βιβλία, είναι «Οι εκθέσεις του Φριτς Κόχερ» του Robert Walser που κυκλοφόρησε πρόσφατα στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κριτική, σε μετάφραση του Απόστολου Στραγαλινού. Ένα λυρικό βιβλίο με τέσσερις διαφορετικές ιστορίες που γράφτηκαν σε διάφορες φάσεις της συγγραφικής πορείας του σπουδαίου γερμανόφωνου συγγραφέα ο οποίος γεννήθηκε το 1878 στην Ελβετία και πέθανε περπατώντας στο χιόνι, εντελώς λησμονημένος, το 1956. Ο Walser πέρασε μεγάλο μέρος της ζωής του μπαινοβγαίνοντας σε ψυχιατρεία και κλινικές, αφού υπέφερε από κατάθλιψη και παραισθήσεις. Η γραφή του, αν και ο συγγραφέας ζει και εκφράζεται δημιουργικά μέσα στην κορύφωση του μοντερνισμού, είναι λυρική και συνδυάζει μια ρεαλιστική με μια ονειρική οπτική. Ποιητικές φράσεις ξαφνικά σπάνε το ρυθμό μιας στέρεης αφήγησης, μεταμορφώνοντας το κείμενο σε καμβά ενός ζωγράφου. Τα τοπία περιγράφονται σαν ο Walser να χρησιμοποιεί πινέλο και όχι μολύβι.
Στο πρώτο μέρος του βιβλίου φιλοξενούνται οι εκθέσεις ενός νεαρού μαθητή που περιγράφουν τον κόσμο, ενός αγοριού που βρίσκει τραγικό θάνατο λίγο πριν ενηλικιωθεί. Η γραφή του Walser μιμείται την αθωότητα ενός παιδικού μυαλού, αλλά σε πολλά σημεία η σοφία ενός ενήλικα ευαίσθητου παρατηρητή δίνει μια ευφυή οπτική της ζωής που κάνει το κείμενο σπουδαίο. Στη συνέχεια ακολουθεί «Ο Γραφιάς», οι σκέψεις του Walser για τη γραφή όταν αυτή γίνεται επάγγελμα, το διήγημα «Ένας ζωγράφος», μια ιστορία αγάπης που γεννιέται εξελικτικά και τέλος «Το δάσος», ένα κείμενο για την αλλόκοτη επιρροή που έχει στον Ευρωπαίο το δάσος που τόσο έχει εξυμνήσει η ευρωπαϊκή λογοτεχνία.
Προσωπικά, το κείμενο που με άγγιξε περισσότερο από όλα είναι η ιστορία «Ένας ζωγράφος». Η περιγραφή των ερωτικών αισθημάτων που αρχίζουν ξαφνικά να τυλίγουν στον ιστό τους έναν ζωγράφο για την κόμισσα που τον φιλοξενεί στον πύργο της, είναι ένα από τα πιο όμορφα και ειλικρινή κείμενα που έχω διαβάσει για τον έρωτα. Ο τρόπος με τον οποίο ο ζωγράφος παραδίνεται σε ένα σφοδρό συναίσθημα που κάνει κάθε βεβαιότητά του για τη ζωή και για την Τέχνη που υπηρετεί να αποσυντίθεται μπρος στα μάτια του, οδηγώντας τον σε μια υπαρξιακή κρίση, είναι μοναδικός.
«Μπορώ να περιγράψω πόσο την αγαπώ; Άλλωστε δεν ζωγραφίζω πια. Μήτε τα χρώματά μου θα το κατάφερναν. Η αγάπη δεν έχει καμία σχέση με την τέχνη, τουλάχιστον η δική μου αγάπη. Η αγάπη είναι ξόδεμα, η τέχνη οικονομία. Για μένα δεν υπάρχουν πιο μοχθηρά αντίθετα. Μάλιστα, ας με αφήσουν στην ησυχία μου. Τώρα θέλω να γίνει καθημερινή ασχολία μου η παράλογη αγάπη».
Ο ζωγράφος ζει τον έρωτα σαν απειλή για την Τέχνη του, αφού από τη στιγμή που ερωτεύεται παύει να ζει για τα χρώματα και το φως όπως άλλοτε, και η ζωγραφική του είναι πια αδιάφορη. Αδυνατεί να ζωγραφίσει, αδυνατεί να υπάρχει όπως πριν, ο εαυτός που είχε φτιάξει για να ζει σε ειρήνη με τον εαυτό του χάνεται. Ο έρωτας εδώ δεν είναι πηγή ζωής, ούτε αναγέννησης, αλλά το τέλος αυτού που ο ζωγράφος υπήρξε μέχρι τώρα. Έτσι, όσο κι αν του κόβει την ανάσα η Κόμισσα αποφασίζει να την εγκαταλείψει για να βρει ξανά τον εαυτό του, για να μπορέσει να ζωγραφίσει ξανά.
Το βιβλίο του Walser διαβάζεται σε ένα μόνο απόγευμα. Το τελειώνεις και είσαι γεμάτος από δάση, από λίμνες με ομίχλη, από γκρίζα τοπία μιας συννεφιασμένης ζεστής ημέρας σαν τη σημερινή που γράφεται αυτό το κείμενο, μετά από μια μεγάλη βόλτα πλάι στη θάλασσα.
*Ο τίτλος είναι φράση από την έκθεση με θέμα τη φαντασία όπου ο νεαρός Φριτς Κόρχερ περιγράφει ένα πρωινό σε μια λίμνη, σε μια λίμνη αρυτίδωτη, όπου ο ουρανός καθρεφτίζεται στο νερό, και η λίμνη μοιάζει με υγρό βαθύ ουρανό.
Lou Read 